Er bestaat veel aan wetgeving op gebied van auteursrechten en copyrights. De consequenties die deze wetten met zich mee brengen voor het gebruik van materialen in een DLO is veel docenten onbekend. Dit IDEE geeft een aantal aandachtspunten en praktische aanbevelingen.
Voorbeeld uit de praktijk
Een bestaand voorbeeld van verkeerd gebruik van auteursrechten in een DLO is niet voorhanden. Suggesties hiervoor zijn welkom.
Doel
Docenten richtlijnen geven voor het omgaan met auteursrechten en copyrights bij het gebruik van elektronisch materiaal van anderen en het beschikbaar stellen van elektronisch materiaal van zichzelf of van de eigen studenten.
Wanneer te gebruiken
- Wanneer in de eigen cursusomgeving wordt verwezen naar elektronisch materiaal van anderen
- Wanneer in de eigen cursusomgeving elektronisch materiaal van anderen wordt opgenomen
- Wanneer eigen elektronisch materiaal beschikbaar wordt gesteld voor derden
Aandachtspunten bij de voorbereiding
Het volgende stappenplan is gericht op het probleemloos omgaan met auteursrechten.
1. Ga na of de maker al langer dan 70 jaar geleden overleden is.
Het auteursrecht geeft een auteur en zijn nabestaanden zeggenschap over zijn werk, gedurende 70 jaar na zijn dood. Dit recht ontstaat op het moment dat het werk gemaakt wordt, zonder dat aan het materiaal nadere vormvereisten zijn gesteld.
2. Bepaal of het werk oorspronkelijk is en het persoonlijk stempel van de maker draagt.
Werken die onder het auteursrecht vallen hebben de volgende kenmerken:
- Het zijn werken van letterkunde, wetenschap of kunst;
- Ze hebben een zintuiglijk waarneembare vorm (zoals tekst, muziek, beeld en toneelstukken);
- Ze dragen een oorspronkelijk karakter en het persoonlijk stempel van de maker. Bijvoorbeeld een boek dat de auteur geschreven heeft vanuit een unieke invalshoek en in een eigen schrijfstijl.
3. Stel vast wie de auteursrechten bezit.
Het auteursrecht kent twee soorten rechten: exploitatierechten en persoonlijkheidsrechten. Een korte omschrijving van die rechten vindt u onder het kopje Achtergronden.
De maker van het werk (bijvoorbeeld een schrijver, componist, schilder of architect) en de rechthebbende zijn niet altijd dezelfde persoon: de maker kan de exploitatierechten en/of de persoonlijkheidsrechten overdragen aan een ander (bijvoorbeeld een uitgever). Of een ander kan van rechtswege rechthebbende zijn (zoals de werkgever).
4. Stel vast of voor het beoogde gebruik toestemming gevraagd moet worden:
- Is er sprake van verveelvoudigen (zoals kopi?ren of herdrukken)?
- Is er sprake van publiceren (bijvoorbeeld via een website)?
- Ook indien u een besloten leeromgeving gebruikt, is er sprake van publiceren.
5. Stel vast of er sprake is van uitzonderingen op de auteurswet.
In de auteurswet zijn enkele uitzonderingen opgenomen, die vrijstelling bieden van auteursrechten. In die gevallen mag zonder toestemming gebruik gemaakt worden van het betreffende materiaal. Voorbeelden van die uitzonderingen zijn:
- Tijdelijke kopieĆ«n. Een voorbeeld van een tijdelijke kopie is een ‘moederexemplaar’ dat nodig is bij de productie van een oplage van een CD-rom of boek.
- Een voordracht, een opvoering of een uitvoering van een werk.
Let wel: zowel de maker als de uitvoerende hebben auteursrechten. Bij een opname van een werk van J.S. Bach heeft de uitvoerder van het werk auteursrechten, terwijl de oorspronkelijke maker al meer dan 70 jaar dood is. Hetzelfde geldt voor een foto van een schilderij van Vincent van Gogh. - Een citaat. In een citaat wordt duidelijk aan het oorspronkelijk werk gerefereerd. Bovendien moet een citaat ‘redelijk’ zijn, dat wil zeggen: niet te groot en niet de volledige essentie van het oorspronkelijk werk weergevend.
- Overname in onderwijspublicaties (zie verder voorbeeld 3 onder het kopje Aandachtspunten bij de uitvoering).
- Een kopie voor eigen oefening, studie of gebruik, bijvoorbeeld een kopie die meegenomen wordt op reis.
6. Ga na aan wie toestemming gevraagd moet worden.
U kunt bijvoorbeeld rechtstreeks de uitgever van het materiaal benaderen of u kunt de betreffende organisatie op gebied van auteursrecht benaderen (zie hiervoor de volgende website: http://auteursrecht.startpagina.nl/.
7. Vraag toestemming.
Aandachtspunten bij de uitvoering
Hieronder staat een aantal concrete voorbeelden van het gebruik materiaal op het internet.
- Verwijzen vanuit uw eigen DLO naar werk van anderen
Het is legaal om in uw eigen DLO een verwijzing op te nemen naar informatie die middels internet publiekelijk beschikbaar is. U mag deze verwijzing van uw commentaar voorzien. - Omgaan met verwijzingen van anderen naar uw eigen werk
Anderen kunnen volkomen legaal op hun internetpagina een verwijzing opnemen naar uw internetpagina. Wanneer zij bij deze verwijzing commentaar hebben opgenomen dat voor u onwenselijk is, bijvoorbeeld als zij de informatie op uw internetsite verkeerd interpreteren, dan heeft u geen mogelijkheden om dat te verbieden. Wel kun u aan hen vragen het commentaar te herzien of de verwijzing te verwijderen. - Opnemen van materiaal van anderen in je eigen DLO
Het is niet toegestaan materiaal van andere websites zonder schriftelijke toestemming van de betreffende rechthebbende binnen uw internetpagina te laten verschijnen en publiekelijk te maken. Dit geldt bijvoorbeeld voor afbeeldingen, videofragmenten, audiofragmenten, programma’s of documenten. Het geldt ook voor een complete internetpagina: u mag de internetpagina van een ander niet als een onderdeel in uw eigen internetpagina opnemen (bijvoorbeeld in een apart frame).
Overigens gelden hiervoor wel de wettelijke beperkingen, zoals de beperkingen voor onderwijspublicaties of voor citaten:
* Als uw internetpagina alleen toegankelijk is voor de studenten van uw onderwijsinstelling, dan is ‘readerovereenkomst’ van kracht. (http://www.cedar.nl/pro/pro_readerovereenkomst.doc). Volgens die overeenkomst kan voor onderwijspublicaties tegen een ‘billijke vergoeding’ materiaal van anderen gebruikt worden. Echter, wat in een elektronische omgeving een ‘billijke vergoeding’ is staat nog niet vast. Te zijner tijd zal een nieuwe versie van de readerovereenkomst beschikbaar zijn, waar dat wel geregeld is. Het best kunt u daarom vooralsnog de rechthebbende zelf om toestemming vragen (zie stap 7 hierboven).
U mag het materiaal in geen geval niet wijzigen. Bovendien mag u het materiaal niet zonder de naam van de auteur of onder een andere naam op uw internetpagina opnemen.
* U mag een klein deel van het materiaal van een ander in de vorm van een citaat op uw internetpagina opnemen. - Opnemen van materiaal in uw presentaties
Een voordracht valt onder de wettelijke beperkingen. Zonder vooraf toestemming te vragen aan de betreffende rechthebbende mag u tijdens een college materiaal van een ander aan uw studenten laten zien. Dat geldt bijvoorbeeld voor een website, een digitale foto of een videofragment. - Kopiƫren van materiaal van anderen
U mag materiaal van een internetpagina van een ander naar uw eigen computer kopiƫren, maar uitsluitend voor eigen gebruik. U mag het ook ƩƩn keer voor uzelf kopiƫren. U mag het echter niet zonder schriftelijke toestemming van de rechthebbende vermenigvuldigen en verspreiden, bijvoorbeeld via cd-rom, diskette, e-mail of papieren print. Ook hier gelden de wettelijke beperkingen (zie bij punt 3). - Omgaan met de websites van je eigen studenten
Voor de internetpagina’s van uw studenten geldt uiteraard hetzelfde als voor uw eigen internetpagina’s. In eerste instantie is een student zelf verantwoordelijk voor het al dan niet schenden van de auteursrechten op zijn eigen internetpagina. Hetzelfde geldt voor een internetpagina van een groep studenten. Als u echter constateert dat Ć©Ć©n van uw studenten of studentgroepen de auteursrechten schendt, dan dient u deze student of studentengroep hier wel op te wijzen.
Tip
Als u niet wilt dat de informatie op uw website door iedereen gebruikt kan worden, scherm dan uw website af middels een wachtwoord. In de meeste DLO’s is dat mogelijk.
Randvoorwaarden
Dit IDEE is uitsluitend bedoeld als onderwijskundig advies. De schrijver van dit IDEE is niet verantwoordelijk voor eventuele verliezen of schades die uit deze informatie voortkomen.
Achtergrondinformatie
Dit IDEE is voornamelijk gebaseerd op een presentatie van Wilma Mossink (Open Universiteit, SURF) op een studiedag over Auteursrecht (14 juni 2002, EUR). Daarnaast is gebruik gemaakt van een internetpagina van Southampton University (http://www.soton.ac.uk/%7Eacreg/copy/copystaff.html).
De exploitatierechten hebben betrekking op openbaar maken (verspreiden van exemplaren door uitgeven, plaatsen op web site, vertonen) en verveelvoudigen (kopi?ren, vertalen of bewerken).
De persoonsrechten geven de auteur van een werk het recht zich te verzetten tegen:
- openbaarmaking van het werk zonder naam of onder een andere naam;
- wijzigingen in de benaming van het werk;
- wijzigingen in het werk;
- misvorming, verminking of andere aantasting van het werk.