Inhoudelijke elektronische discussies kunnen om verschillende redenen in het onderwijs worden ingezet. Voorbeelden van motieven zijn:
- Studenten leren van bijdragen van medestudenten of docent(en).
- Studenten leren van bijdragen van personen buiten het eigen onderwijs (zoals externe deskundigen, studenten van andere Nederlandse of buitenlandse onderwijsinstellingen).
- Studenten doen online communicatieve vaardigheden op (bijvoorbeeld geven van feedback, ontvangen van feedback, redeneren vanuit verschillende perspectieven, formuleren van gedachten, analyseren van discussieverloop en samenvatten van discussies).
Elektronisch discussies bieden voordelen boven mondelinge discussies. De belangrijkste voordelen hebben te maken hebben met het tijd- en/of plaatsonafhankelijk karakter van elektronische discussies. Welke voordelen dat precies zijn hangt af van de vorm van de elektronische discussies. De twee belangrijkste vormen zijn de chat (ook wel IRC of Internet Relay Chat genoemd) en het discussieforum.
- In het geval van chat discussiëren de deelnemers op een bepaald tijdstip met elkaar, maar wel vanuit verschillende locaties. Dat is vergelijkbaar met een telefonische vergadering. Dit bespaart vooral reis- en verblijftijd.
- In het geval van een discussieforum leveren de deelnemers hun discussiebijdragen helemaal onafhankelijk van tijd of plaats. Het grote voordeel is dat de deelnemers hun bijdragen leveren op een tijd en een plaats die hen zelf het best uitkomt. Ze kunnen dus langer nadenken over hun bijdrage of over hun reactie op de bijdragen van anderen. Bovendien toont de software de structuur van de discussie, zodat de deelnemer precies kan zien welke bijdragen bij elkaar horen.
Beide vormen van elektronische discussies kennen een automatische archieffunctie, zodat de inhoud van de discussie automatisch bewaard wordt. Uiteraard kennen elektronische discussies ook nadelen ten opzichte van mondelinge discussies, zoals het ontbreken van non-verbale signalen of bij een discussieforum het ontbreken van onmiddellijke reacties op een bijdrage. Deze nadelen kunnen goed in de hand gehouden worden door het hanteren en handhaven van spelregels voor de discussie (zie voor een voorbeeld Wieland, 2002).
Verschillende aspecten van elektronische discussies worden hieronder besproken.
Rollen in een online discussie
In elektronische discussies kunnen verschillende rollen onderscheiden worden, bijvoorbeeld moderator, host, architect en deelnemer. Deze rollen kunnen zowel aan docenten als aan studenten toebedeeld worden.
- De moderator leidt de discussie. De rol van moderator van een discussie middels een discussieforum kan worden uitgevoerd door de docent (Wolff, 2002) of door een student (Van het Kaar, 2002). Voor het modereren van een discussie middels chat gelden enkele specifieke aandachtspunten (Wieland, 2003). Een moderator beschikt over een arsenaal aan verschillende typen bijdragen (Baars & De Jager, 2003).
- De host verwelkomt nieuwe deelnemers en wijst hen de weg, bijvoorbeeld naar gedragsregels of etiquette (Verheij & Deinum, 2002).
- De architect bepaalt de inhoud en structuur van de discussie. Een belangrijk aandachtspunt bij het structureren van de discussie is de omvang van de groep deelnemers. Inhoudelijke discussies kunnen het best gevoerd worden binnen een kleine groep studenten (Wieland, 2002). Bij grote groepen studenten (Baars, 2002; Van de Ven, 2002) kunnen de discussie en feedback binnen subgroepen of tussen subgroepen worden georganiseerd. Een ander aandachtspunt is een lijst van criteria voor het beoordelen van discussiebijdragen, die de architect overigens door de studenten zelf zou kunnen laten opstellen (Limpens, Andernach & Vermijs, 2002). De rol van architect wordt meestal door de docent uitgevoerd, maar wordt soms ook aan studenten toebedeeld (bijvoorbeeld bij discussies binnen een werkgroep).
- Deelnemers leveren de bijdragen aan de discussie. In de opzet van een discussie kan een deelnemer een speciale taak toegewezen krijgen, bijvoorbeeld het maken van een samenvatting of het reflecteren op de eigen bijdrage (zie bijvoorbeeld Van de Ven, 2002).
Betrekken van meerdere perspectieven
Voor het beoogde leerproces kan het nuttig zijn verschillende perspectieven in de discussie te brengen. Zo organiseren Baars & De Kruik (2003) een discussie tussen studenten van verschillende westerse en niet-westerse landen over stellingen vanuit verschillende onverenigbare perspectieven. Ook bij online rollenspelen (Verheij & Deinum, 2002, Jager, 2003) nemen studenten vanuit verschillende perspectieven aan de discussie deel.
Naast studenten en docenten kunnen ook anderen bij de elektronische discussies betrokken worden. Een voorbeeld daarvan is het inschakelen van een ter zake deskundige, die kan deelnemen aan een discussieforum (Wolff, 2003) of een chatsessie (Wieland, 2002). Deze betrokkenheid kan heel ver gaan. De Kruik & Wieland, 2004 laten bijvoorbeeld werkstukken van studenten valideren door deelnemers aan openbare internetdiscussies.
Verschillende media
Discussies zijn normaliter gebaseerd op geschreven tekst. Het is echter heel goed mogelijk om dit uit te breiden naar gesproken tekst (Verheij & Deinum, 2003) of zelfs naar video (Deinum & Verheij, 2003). Aletta Smits (2004) gebruikt bij een discussie middels chat een virtueel whiteboard om de discussie te visualiseren.
Type discussies
Zoals ook blijkt uit bovenstaande voorbeelden wordt een discussie vaak gehouden op basis van één of meer stellingen, een bepaalde tekst, een probleemstelling of een door studenten gemaakt werkstuk. Maar ook andere discussievormen zijn mogelijk. Drie voorbeelden hiervan zijn het gebruik van het discussieforum voor het houden van een online brainstormsessie (Jager, 2003), voor het houden van een online spreekuur (Wieland, 2002) of voor het voeren van een online debat (Baars & Jager, 2003).
Alternatieve mogelijkheden van een discussieforum
Een discussieforum is in eerste instantie bedoeld voor het ondersteunen van elektronische discussies. Maar het kan ook voor andere doeleinden worden toegepast, zowel didactische als administratieve doeleinden.
Een discussieforum kan bijvoorbeeld gebruikt worden voor het organiseren van peer feedback op werkstukken van studenten (Verheij & Deinum, 2002) of voor het beoordelen van deelname aan groepswerk door medestudenten (Baars, 2002). Baars en Van de Ven (2004) gebruiken een discussieforum als evaluatie instrument en Lockefeer (2005) gebruikt een discussieforum om studenten een eigen begrippenkader te laten opbouwen.
Een voorbeeld van het gebruik van een discussieforum voor administratieve doeleinden is het maken van afspraken met veel studenten (Deinum, 2004).