Computerondersteuning bij samenwerkend leren staat volop in de belangstelling. In de onderwijspraktijk wordt door de toenemende invoering van studentgerichte onderwijsvormen zoals competentiegericht onderwijs, probleemgestuurd onderwijs (PGO) of projectonderwijs steeds meer gebruik gemaakt van verschillende vormen van samenwerkend leren. In de onderzoekspraktijk is de laatste jaren zowel binnen als buiten Nederland veel onderzoek naar samenwerkend leren gedaan. Voor Nederland blijkt dit onder meer uit een aantal proefschriften die de afgelopen jaren over dit onderwerp zijn verschenen (zie de referenties hieronder).
Samenwerkend leren is, mits goed uitgevoerd, een vorm van actief leren waarin studenten leren door gezamenlijk een groepsopdracht uit te voeren. Studenten bouwen hierbij kennis op door met elkaar van gedachten te wisselen over inhoudelijke onderwerpen, door afspraken te maken over verdeling van het werk, door samen oplossingen voor een probleem te vinden en door samen aan een product te werken (Jacobs, 2002). De docent structureert het samenwerkingsproces of begeleidt de studenten bij het zelf structureren van dat proces.
Samenwerkend leren, al dan niet ondersteund met computers, kent vijf basiselementen (Johnson & Johnson, 1994):
- Positieve wederzijdse afhankelijkheid. Studenten hebben elkaar nodig om de groepsopdracht tot een goed einde te kunnen brengen.
- Individuele verantwoordelijkheid. Bij het uitvoeren van de groepsopdracht is iedere individuele student aanspreekbaar op de uitvoering van de hem toebedeelde taken.
- Stimulerende, onderlinge interactie. Studenten communiceren tijdens de uitvoering van de opdracht op een stimulerende en motiverende wijze met elkaar.
- Aandacht voor individuele samenwerkingsvaardigheden. Studenten spreken elkaar aan op hun samenwerkingsvaardigheden. Begeleiders bieden ondersteuning bij het aanleren van opdoen van samenwerkingsvaardigheden.
- Aandacht voor groepsprocessen. De groep studenten houdt zelf, eventueel onder begeleiding van de docent, het onderlinge samenwerkingsproces in de gaten.
Ook Digit@le Did@ctiek bevat een groot aantal ideeƫn over samenwerkend leren. Hieronder worden drie aspecten van het ondersteunen van samenwerkend leren met behulp van ICT nader besproken.
Vormen van samenwerkend leren
Een aantal ideeƫn in Digit@le Did@ctiek richt zich op vormen van samenwerkend leren, die alleen mogelijk zijn met ICT-ondersteuning. Voorbeelden van dergelijke vormen zijn online brainstormsessies (Jager, 2003), online rollenspel (Jager, 2004a) en online simulatie (Jager, 2004b). Van cruciaal belang bij het motiveren van studenten voor samenwerkend leren is de formulering van de groepsopdracht. Zo beschrijft Verheij, (2002) een voor studenten aantrekkelijke samenwerkingsopdracht waarin studenten via een digitale leeromgeving met elkaar samenwerken in de vorm van een multidisciplinair studentenbedrijf.
Samenwerkingsproces
Het samenwerken in een digitale context heeft een aantal specifieke kenmerken, waarmee rekening gehouden moet worden bij het opzetten van het samenwerkingsproces (Verkroost & Veen, 2002). Een uitgebreide beschrijving van zo’n opzet geeft het idee over multidisciplinair samengestelde projectgroepen die samenwerken aan het ontwikkelen van authentieke producten voor echte opdrachtgevers (Van de Ven, 2002).
Verschillende ideeƫn richten zich op specifieke aspecten van het samenwerkingsproces. Voorbeelden hiervan zijn het begeleiden van het samenwerkingsproces (Baars, 2003) en het monitoren van het samenwerkingsproces (Wieland, 2004). Een specifiek aandachtspunt bij samenwerkend leren is aandacht voor zelfverantwoordelijkheid (Andernach & De Werf, 2004).
Een algemeen aandachtspunt bij samenwerkend leren is het beoordelen van de samenwerking, bijvoorbeeld door het geven van een groepsbeoordeling of het geven van individuele beoordelingen. Manieren van beoordelen zijn onder meer te vinden in Van de Ven (2002) en (Wieland (2004).
Zeker wanneer het samenwerken tussen studenten op afstand plaatsvindt kan een digitale leeromgeving cruciaal zijn voor het efficiƫnt laten verlopen van het samenwerkingsproces. Meijerink, Van Dijk & Herder (2003) geven handreikingen voor samenwerkend leren tussen studenten van verschillende opleidingen, bijvoorbeeld opleidingen in internationale verbanden.
Tools
In een digitale leeromgeving zijn verschillende ICT-tools beschikbaar voor het ondersteunen van samenwerkend leren. Verkroost (2002) geeft een overzicht van ICT-tools voor het ondersteunen van projectonderwijs. Zo kan samenwerkend leren worden ondersteund met een discussieforum (Verheij & Deinum, 2002) of met tools voor videoconferencing (Deinum & Verheij, 2003). Door op een slimme manier gebruik te maken van directoriestructuren kunnen virtuele projectkantoren worden ingericht (Maier & Wieland, 2004). De Smet en D’haese (2005) tenslotte, geven een voorbeeld van het gebruik van een wiki ter ondersteuning van het samenwerkingsproces.
Referenties
- Johnson, D. W., & Johnson, R. T. (1994). Learning together. In S. Sharan (Ed.), Handbook of cooperative learning methods (pp. 51-65). Westport, CT: Greenwood Press.
- Lockhorst, D. (2004). Design Principles for a CSCL Environment in Teacher Training. Proefschrift. Utrecht: Universiteit Utrecht. Online versie
- Saab, N. (2005). Chat and Explore. The Role of Support and Motivation in Collaborative Scientific Discovery Learning. Proefschrift. Amsterdam: ICO.
- Veen, J.T. van der. (2001). Telematic Support for Group-based Learning. Proefschrift. Enschede:Twente University Press. Online versie
- Veldhuis-Diermanse, E. (2002). CSCLearning: Participation, Learning Activities and Knowledge Construction in Computer-Supported Collaborative Learning in Higher Education. Proefschrift. Wageningen: Grafisch Service Centrum Van Gils.
Digitale Didactiek: E-Journal voor het onderwijs, nummer 10 oktober 2005