Wat is social software?

Wiki’s en Weblogs behoren tot social software. Dit begrip probeert de sociale kant van software te benadrukken. Deze software heeft het vermogen gebruikers er toe te brengen iets voor elkaar te willen doen en zich gezamenlijk ergens voor in te zetten (Poortman, Sloep 2005).

Wat is een weblog?

Een weblog of blog is een online dagboek in de vorm van een website. Bezoekers hebben de mogelijkheid te reageren op de berichten. Ook is het makkelijk berichten van een weblog binnen te halen in een ander weblog (syndicatie). Een weblog wordt bijgehouden door één of meerdere auteurs. (Gorissen 2005). Een weblog nodigt uit tot reacties, discussie en peerreview. Hierdoor is het een community vormend instrument.

Wat is een Wiki?

Wiki is kort voor WikiWiki wat snel betekent in het Hawaiiaans. Een Wiki is een verzameling gekoppelde webpagina’s die door de bezoeker eenvoudig zijn te wijzigen. Pagina’s vormen een netwerk. Een Wiki kan door iedereen aangepast worden. Je kan precies zien wie wat heeft aangepast in de geschiedenis van de pagina en heel eenvoudig een oudere versie herstellen. Omdat er in een wiki een democratie heerst is ook een wiki uitermate geschikt voor het vormen van een community.

In onderstaand schema vind je een overzicht van de verschillen tussen wiki’s en weblogs:

(Gorissen 2005)

Toepassingen in het onderwijs

Voordeel van Wiki’s en weblogs zijn dat ze relatief makkelijk te onderhouden zijn. Daarnaast zijn ze vaak gratis, het verkrijgen van een eigen weblog kost vaak niet meer dan tijd dan het invullen van een webformulier. Ze zijn dus uitermate geschikt voor studentgericht leren, omdat je de student zelf gemakkelijk de verantwoordelijkheid op zich kan laten nemen. Studenten zullen vaak al ervaring hebben met het bijhouden van een weblog. Ook de mogelijkheid om makkelijk onderlinge verbanden te maken en het collaboratieve karakter van deze applicaties biedt vele mogelijkheden in het onderwijs.

Weblogs in het onderwijs

In het artikel ‘Weblogs in het Onderwijs’ in de Onderwijsinnovatie van maart 2005 worden de mogelijkheden tot het inzetten van Weblogs in het onderwijs besproken. Hierbij is het belangrijk dat er gebruik wordt gemaakt van de sterkte van blogs; namelijk het van onderaf vormen van een community. Daarnaast moet het zinnig zijn om te werken met a-synchrone communicatie. Mogelijkheden voor het gebruik van een weblog zijn:

1. Vergaren van informatie voor een project of werkstuk (onderwerpgerichte blog)
2. Portfolio. Hierbij speelt het verslagleggingsaspect een grote rol. Omdat resultaten na elkaar geboekt worden en er een zekere opbouw inzit, is de dagboekmetafoor erg geschikt.
3. Blogs kunnen goed worden gebruikt om een proces in beeld te brengen. Dit kan zowel een individueel proces als een groepsproces zijn.
4. Feedback organiseren via een Weblog (Kao, Langenberg 2006 )
5. Docenten kunnen zelf blogs in het onderwijs gebruiken. Zo kan een docent een blog gebruiken om zijn onderwijs voor te bereiden. Anderen die met een vergelijkbaar onderwerp bezig zijn kunnen dan reageren en aanvullingen geven. Er ontstaat zo een ontwikkelgemeenschap.
6. Ook een school kan een weblog inzetten voor communicatie met de studenten, zoals bijvoorbeeld voor roosterwijzigingen. Op deze manier wordt nog maar weinig gebruik gemaakt van weblogs.

Vaardigheden (Poortman, Sloep 2005)

Weblogs kunnen een rol spelen bij het aanleren van vaardigheden. Deze vaardigheden vallen uiteen in drie categorieën:

• informatievaardigheden. Het is steeds makkelijker om aan informatie te komen via het internet. Het wordt echter steeds lastiger om juiste informatie te vinden wat betreft betrouwbaarheid, relevantie en actualiteit. Kwaliteitscriteria die hierbij een rol spelen zijn van toepassing op weblogs zoals actualiteit, bronvermelding, etc. Als studenten met weblogs werken zullen ze zelf ervaren hoe ze met informatie om moeten gaan.
• sociale vaardigheden zoals discussiëren, peer review, zelfreflectie, omgaan met kritiek; respect opbrengen voor anderen, zelfstandig denken. Deze kunnen getraind worden door te werken aan en te reageren op weblogs. Weblogs geven iedereen gelijke kansen, iets wat in een klas situatie lang niet altijd het geval is.
• lees- en schrijfvaardigheden. Lezen, interpreteren en samenvatten wordt gestimuleerd.

Aandachtspunten weblogs in het onderwijs

Een weblog is in principe een persoonlijk dagboek waar iemand zijn mening ventileert. En waar anderen op kunnen reageren. Een student heeft de verantwoordelijkheid over zijn eigen weblog maar kan toch makkelijk feedback van de buitenwereld ontvangen. Je loopt de kans dat als je de inhoud van weblogs gaat beoordelen het weblog zijn originaliteit en spontaniteit kan verliezen. Studenten zullen dan gaan schrijven om bepaalde beoordelingseisen te behalen en niet vanuit een intrinsieke motivatie.

Wiki’s in het onderwijs

Het open karakter van een Wiki maakt dat het niet geschikt is voor onderwijszaken waarbij vertrouwelijkheid en authenticiteit een rol spelen. Het kan wel goed gebruikt worden voor samenwerking en voortborduren op bestaande kennis bijvoorbeeld

1. Als middel voor gemeenschappelijke kennisopbouw (zie (Smet, D’Haese 2005)
2. Wiki als gereedschap om samen te werken. Hierbij kan je denken aan een projectomgeving voor groepen studenten. Maar ook docenten kunnen hier gebruik van maken om samen te werken. Van der Duim en Deinum (2005) geven daar een goed voorbeeld van.
3. Wiki als online woordenboek zoals wikipedia.
4. Experts inzetten via een Wiki (van der Linde 2006)

Aandachtspunten

Beoordelen van Wiki en weblogs brengen alle twee hun eigen dilemma’s met zich mee. Wiki’s zullen voornamelijk gebruikt worden voor groepsprocessen en producten. Echter levert dit een probleem op bij de beoordeling. Het is namelijk zo dat mensen anoniem wijzigingen kunnen aanbrengen. Het is dus niet altijd mogelijk om goed te beoordelen wie wat gedaan heeft aan een Wiki. Dit probleem kan worden opgelost door de studenten te laten inloggen.
Het democratische karakter van een wiki heeft zowel voordelen als nadelen. Het is een kans om studentgericht onderwijs te bieden. De studenten kunnen zonder tussenkomst van de docent volledige controle krijgen over hun werkomgeving. Zij zullen ook zelf ondervinden dat het nodig is om afspraken te maken om de samenwerking in goede banen te leiden. Zonder afspraken en een gezamenlijk verantwoordelijkheidsgevoel zal er anarchie ontstaan.
Het gebruiken van de geschiedenis van de wiki vergt enige oefening. Niet dat het moeilijk is om de geschiedenis te gebruiken maar het is conceptueel anders dan bijvoorbeeld het beoordelen van een discussie in een discussieforum. In een forum staan berichten netjes onder elkaar, chronologische en bij ‘thread’. In een wiki is alleen de laatste versie zichtbaar.

Referenties

• Rubens, W. (2004) Weblogs in het hoger onderwijs www.te-learning.nl/artikelsocialsoftwareOvO.pdf
  
• Gorissen P. (2005) Presentatie introductie weblogs en Wiki’s http://www.gorissen.info/Pierre/item/2005/1/1/icto-studiemiddag-onderwijs-en-ict-aan-de-uva
• Huffaker, D. (2004) The educated blogger: using weblogs to promote literacy in the classroom.
• Poortman, S. en Sloep, P. (2005) weblogs in het onderwijs, Onderwijsinnovatie maart 2005
• Schwartz, Clark, et. Al. (2004) Educational Wikis: features and selection criteria
• Zomerdijk, M. Bloggend leren: weblogs in het hoger onderwijs http://www.surfspace.nl/nl/Publicaties/pages/ScriptieMaartenKremersBloggendleren.aspx

Zie ook

• Downes, S. (2004) Educational Blogging http://www.educause.edu/ir/library/pdf/erm0450.pdf

Een externe expert kan een goede informatiebron zijn voor studenten. Het inzetten van een expert kan op vele manieren. Dit IDEE verklaart hoe dit kan met behulp van een Wiki

Voorbeeld uit de praktijk

Dit IDEE is bedacht tijdens een studiebijeenkomst. Het voorbeeld dat we voor ogen hebben gehouden is een groep pabo studenten die een plan moeten maken hoe om te gaan met pesten op school. Door een expert in te roepen kunnen ze hun plan toetsen. Het is dus de bedoeling dat de expert feedback geeft op het plan dat de studenten opzetten om pesten op school tegen te gaan. Deze feedback gebruiken ze om hun plan te verbeteren totdat ze tot een definitief plan komen dat beoordeeld gaat worden.
Het inzetten van een expert is niets nieuws, het middel wel. Een wiki biedt een groot voordeel die andere applicaties (discussieforum, videoconferencing) niet biedt en dat is dat je de verantwoordelijkheid bij de studenten zelf kan leggen.

Doel

De docent kan laagdrempelig (zowel voor de expert als voor de studenten) een expert betrekken bij het leerproces van de studenten. Daarnaast kan er door studenten latere jaren voortbouwen op de bestaande kennis en kan trendvorming geconstateerd worden.

Wanneer te gebruiken

• als je experts van buiten de school wil gebruiken
• als synchrone communicatie niet mogelijk of niet wenselijk is
• verdieping en verrijking van bronnen, vooral uit de werkelijkheid buiten het klaslokaal
• actualisering van bronnen en onderwijs (je kan altijd het nieuwste onderwerp bestuderen, dit kan niet met een boek)
• als je studenten meer verantwoordelijkheid wil geven voor het proces
• als je studenten wil leren hoe ze de kwaliteit van hun bronnen moeten beoordelen
• als je studenten wil laten werken met producten van afgelopen jaren

Aandachtspunten bij de voorbereiding

• denk goed na aan welke criteria een bijdrage van een expert moet voldoen om binnen het onderwijs een meerwaarde te hebben
• geef studenten een instructie hoe om te gaan met de wiki
• Geef elke groep studenten een eigen wiki. Hier zijn ze zelf volledig verantwoordelijk voor.
• Geef ze een onderwerp of nog beter laat ze zelf een actueel onderwerp bedenken
• als je wil dat de studenten zelf hun experts zoeken, kan het belangrijk zijn alvast wat voorwerk te doen zodat men weet wat ze kunnen verwachten. Dit om te voorkomen dat experts worden ‘lastig gevallen’ door horden studenten.
• Laat de studenten zelf bedenken hoe ze een expert kunnen benaderen. (waar kunnen ze gaan zoeken, welke vragen kunnen ze dan stellen, welke vragen kunnen ze verwachten, welke afspraken moeten ze minstens maken). Bespreek dit met hen.
• Laat de studenten zelf de criteria bedenken waarover ze de kennis van de expert nodig hebben.

Aandachtspunten bij de uitvoering

• Omdat de studenten een grote verantwoordelijkheid hebben in het leerproces is het aan te raden dit met ouderejaars studenten te doen.
• Laat de studenten hun product in groepen plaatsen in de wiki
• Laat de studenten een verdeling van taken maken in hun groep. Het feit dat iedereen naar believen wijzigingen kan aanbrengen in een wiki betekent niet dat er geen duidelijke afspraken moeten zijn over wie wat wanneer doet.
• Volg het proces door de geschiedenis van de wiki te volgen. In principe zijn de studenten verantwoordelijk voor het proces. De docent heeft alleen de rol van proces ondersteuner. Mochten er problemen ontstaan dan kan de docent advies uitbrengen. Doordat de geschiedenis gelezen kan worden kan de docent een goed beeld krijgen van wie wat heeft bijgedragen.
• De geschiedenis ook gebruikt worden voor de beoordeling van individuele beoordeling indien gewenst. De voorkeur gaat uit naar een groepsbeoordeling omdat dit een echt groepsproces is.
• Laat de studenten de expert op een bepaald moment uitnodigen om hun produkt te bekijken
• Laat de studenten duidelijk afspraken maken met de expert over deadlines en hoe lang de gehele discussie kan duren.
• Laat de studenten hun produkt herschrijven op basis van feedback van de expert
• Op een bepaald moment moet het produkt klaar zijn, spreek een deadline af
• Wiki’s zijn openlijk te bezichtigen voor iedereen. Het kan dus zijn dat externen zich ook mengen in de discussie. Dit kan een interessante toevoeging zijn. Maar het kan ook afleiden van de discussie. Studenten moeten hier op bedacht zijn. Het is mogelijk om een wiki te gebruiken die afgeschermd is. Dit levert privacy op maar ook meer regelwerk zoals accounts etc.
• De wiki’s zijn ook nadat het produkt klaar is nog publiek toegankelijk. Zo kan een volgende groep voortwerken op de bestaande casus.

Randvoorwaarden

Wiki software, die makkelijk te gebruiken is.

Zie ook

hoe schakel je experts op afstand in middels een discussieforum

hoe schakel je experts op afstand in middels e-mail