Met de toename van het gebruik van digitale leeromgevingen rijst ook de vraag naar het online begeleiden van studenten. Inhoudelijk verschilt het online begeleiden niet van face-to-face begeleiden. Beide vormen van begeleiden kunnen betrekking hebben op drie zaken: inhoud (het bereiken van de geformuleerde doelstellingen), proces (het efficiënt en effectief uitvoeren van leeractiviteiten, individueel of in groepsverband) en administratie (het studeren volgens bepaalde vooraf gemaakte afspraken over kwaliteit en kwantiteit van leeractiviteiten). Maar wat vorm betreft bestaan er wel grote verschillen tussen online en face-to-face begeleiden. Mogelijke voordelen van het begeleiden van studenten via een digitale leeromgeving zijn:
- De docent kan het begeleiden van individuele studenten of groepen studenten efficiënt organiseren, eventueel in samenwerking met collega’s of externe begeleiders.
- De docent kan studenten feedback geven op een moment dat het hem uitkomt, bijvoorbeeld op een vaste tijd op de dag of in de avonduren, of vanaf iedere locatie die hem schikt, bijvoorbeeld thuis of op een congres in het buitenland.
- De student kan feedback ontvangen op een moment dat het hem uitkomt of vanaf een locatie die hem schikt, zoals bij internationale stages.
Digitale Didactiek bevat ervaringen van docenten op ieder van deze zaken. Dit artikel beschrijft ervaringen met het organiseren van online begeleiden, het online begeleiden van studenten bij verschillende groeperingvormen, het modereren van elektronische discussies en het gebruik van enkele specifieke ICT-tools bij het online begeleiden.
Het organiseren van de begeleiding
Meestal speelt de docent zelf een rol in de begeleiding van zijn studenten. Hij kan echter ook anderen hierbij inschakelen. Hij kan er bijvoorbeeld voor kiezen studenten elkaar te laten begeleiden. Op inhoudelijk vlak kunnen studenten feedback op elkaar geven. De docent kan een elektronisch discussieforum inzetten voor het organiseren van feedback van studenten op elkaar (Baars, 2002a) of van peer review (Verheij & Deinum, 2002a; Verkroost, 2004). Op procesmatig vlak kunnen studenten elkaar begeleiden. Zo kan de docent studenten hun eigen online elektronische discussie laten modereren (Van het Kaar, 2002). Maar behalve medestudenten kan de docent collega’s of externe deskundigen inschakelen bij het begeleiden van zijn studenten. Docenten kunnen elkaars studenten begeleiden (Meijerink, 2003a). De Kruik & Wieland (2004) beschrijven een creatieve manier om externe deskundigen in te schakelen bij het beoordelen van werkstukken van studenten.
Het begeleiden van individuele studenten
Bij het online begeleiden van individuele studenten krijgt de docent te maken met de laagdrempeligheid van elektronische communicatie: een e-mailtje van de student naar de docent is zo gestuurd. Het is voor de docent de uitdaging om deze communicatie goed te organiseren. Digitale Didactiek biedt hiervoor enkele handige tips. Walsarie Wolf (2002a) geeft aan hoe de docent een e-mail bombardement van zijn studenten kan voorkomen, terwijl Deinum en Verheij (2002) aangeven hoe een docent het aantal e-mailtjes van zijn studenten kan beperken door het efficiënt opstellen en publiceren van een lijst van veelgestelde vragen. Verder kan de docent de digitale leeromgeving voor het houden van een online spreekuur (Wieland, 2002a) of voor het efficiënt maken van individuele face-to-face afspraken met veel studenten (Deinum 2004a). Het online begeleiden van individuele studenten op afstand heeft enkele specifieke kenmerken (Verheij & Deinum, 2003).
Het begeleiden van grote groepen studenten
Docenten die te maken hebben met grote groepen studenten zoeken mogelijkheden voor het toepassen van interactieve werkvormen. Een digitale leeromgeving kan hen die mogelijkheden bieden. Van de Ven (2002a) en Baars (2002b) beschrijven manieren waarop een docent bij grote groepen studenten toch onderlinge discussies en interacties kan organiseren. Indien de docent gebruik maakt van colleges kan hij de digitale leeromgeving hierop inrichten, bijvoorbeeld door het voorafgaand aan een college verzamelen van bijdragen van studenten (Wieland, 2002b) of door het afnemen van een voorkennistoets (Verheij & Deinum, 2002b).
Het begeleiden van groepswerk
Een digitale leeromgeving is een handig hulpmiddel voor een docent bij het op afstand begeleiden van studenten die in groepen met elkaar samenwerken (Baars, 2003; Verkroost & Veen, 2002). Dit geldt ook voor het monitoren van het samenwerkingsproces (Wieland, 2004). Digitale Didactiek bevat enkele creatieve ideeën over het organiseren van groepswerk in een digitale leeromgeving, bijvoorbeeld voor het in multidisciplinaire verband ontwikkelen van authentieke producten (Van de Ven, 2002b), het gebruik van virtuele projectkantoren (Maier, Wieland & Jager 2004) of het ondersteunen van multidisciplinair studentenbedrijf (Verheij, 2002).
Het modereren van online discussies
Het modereren van een online discussies vergt specifieke competenties (Walsarie Wolf, 2002b). Belangrijke competenties zijn het bewust hanteren van verschillende typen reacties (Baars & Jager, 2003) en geven van online feedback (Deinum, Verheij & Slagter, 2003; Kerling, 2002). Het organiseren van chatsessies, een discussievorm waarin de deelnemers gelijktijdig aanwezig zijn, vergt specifieke competenties van de docent (Wieland, 2003). Verheij en Deinum (2002c) geven een voorbeeld van afspraken die men kan maken om discussies ordelijk en overzichtelijk te laten verlopen.
ICT-toepassingen bij het begeleiden op afstand
Vaak is het gebruik van een digitale leeromgeving louter gebaseerd op geschreven tekst, bijvoorbeeld middels elektronische discussies, chatsessies of e-mail. Op eenvoudige wijze kan men hieraan andere media toevoegen, zoals geluid bij het geven van gesproken feedback (Deinum & Verheij, 2003) of video bij het door studenten laten opnemen van videofragmenten in hun verslagen (Deinum, 2004b). Ook kan de digitale leeromgeving worden uitgebreid met specifieke ICT-tools, zoals een mind-map tool (Meijerink, Toet & Boutmy, 2004) of een elektronisch portfolio (Meijerink, 2003b).
Digitale Didactiek: E-Journal voor het onderwijs, nummer 2 December 2004